Nhà sử học lớn, người thầy của nhiều thế hệ sử gia Việt Nam hiện đại “Làm lịch sử phải bằng cả trái tim trung thực và trí tuệ khoa học” – câu nói giản dị ấy chính là phương châm sống, học tập và làm việc của Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân Đinh Xuân Lâm, một trong những người đặt nền móng và kiến tạo nền sử học hiện đại Việt Nam, đồng thời là một trí thức mẫu mực, tận tụy với sự nghiệp giáo dục và nghiên cứu suốt hơn nửa thế kỷ.

Giáo sư Đinh Xuân Lâm sinh ngày 4 tháng 2 năm 1925 tại làng Trung Lễ, tổng Bài Sơn, phủ Đức Thọ, nay thuộc xã Sơn Hàm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh – một vùng quê giàu truyền thống khoa bảng và yêu nước. Gia đình ông là dòng dõi nhà nho, nhiều đời hiếu học, trọng đạo lý. Ngay từ thuở nhỏ, ông đã nổi bật bởi sự thông minh, ham học và sớm tiếp thu tinh thần yêu nước qua những bài học Nho giáo và truyền thống gia đình. Ông theo học tại Trường Quốc học Vinh, nơi từng đào tạo nhiều nhân tài yêu nước. Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, chàng trai trẻ Đinh Xuân Lâm nhanh chóng dấn thân vào phong trào yêu nước, tham gia vào bộ máy cách mạng, đóng góp cho nền giáo dục mới trong những ngày đầu lập quốc.

Du học và mở đường cho nền sử học cách mạng Năm 1954, ông được Đảng và Nhà nước cử đi học tại Trường Đại học Tổng hợp Lomonosov (Moskva) – một trong những trường đại học danh giá nhất Liên Xô lúc bấy giờ, chuyên ngành Lịch sử. Tại đây, ông đã tiếp cận được phương pháp sử học hiện đại, tư duy duy vật biện chứng, đồng thời không ngừng làm giàu thêm tri thức và bản lĩnh khoa học của mình. Trở về nước sau khi tốt nghiệp, ông trở thành một trong những giảng viên đầu tiên của ngành Sử học tại Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội), khởi đầu sự nghiệp hơn 50 năm gắn bó với giảng dạy và nghiên cứu lịch sử.

Trong suốt cuộc đời khoa học, GS. Đinh Xuân Lâm đã để lại những dấu ấn sâu đậm và có ảnh hưởng lớn đến nhiều thế hệ sử gia, nhà giáo và sinh viên: Là người sáng lập Bộ môn Lịch sử cận – hiện đại Việt Nam, đào tạo hàng ngàn sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh, trong đó nhiều người trở thành những nhà sử học đầu ngành của đất nước. Giữ vai trò chủ biên và đồng tác giả trong nhiều bộ sách lớn như: Lịch sử Việt Nam (nhiều tập) Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam Từ điển Bách khoa Việt Nam Niên biểu các triều đại Việt Nam Lịch sử thế giới hiện đại... Ông có công xây dựng chương trình, giáo trình đại học ngành sử học và cải tiến phương pháp giảng dạy lịch sử theo hướng hiện đại, khoa học và thực tiễn. Đảm nhận nhiều vai trò lãnh đạo trong giới sử học như: Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam Thành viên Hội đồng Chức danh Giáo sư Nhà nước Cố vấn nhiều hội đồng chuyên môn, biên tập các tạp chí học thuật. IV. Người thầy mẫu mực, nhân cách lớn Không chỉ là một học giả uyên bác, GS. Đinh Xuân Lâm còn được đồng nghiệp và học trò ngưỡng mộ bởi tấm lòng trung thực, tinh thần khách quan, thái độ khiêm nhường và nghiêm cẩn trong học thuật. Ông luôn nhấn mạnh tinh thần trung thực với sự thật lịch sử, đồng thời tôn trọng sự đa chiều của nhận thức trong nghiên cứu. Trong giảng đường, ông là người thầy tận tụy, gần gũi, truyền cảm hứng yêu sử học cho biết bao thế hệ sinh viên. Ngoài đời, ông sống giản dị, thanh liêm, được bạn bè, học trò quý mến như một tấm gương sáng về nhân cách trí thức. V. Danh hiệu và ghi nhận Với những cống hiến to lớn cho sự nghiệp giáo dục, khoa học và lịch sử dân tộc, Giáo sư Đinh Xuân Lâm đã được Đảng và Nhà nước trao tặng nhiều danh hiệu cao quý: Danh hiệu Nhà giáo Nhân dân (năm 1994) Phong hàm Giáo sư (năm 1980) Huân chương Lao động hạng Nhất Huy hiệu 70 năm tuổi Đảng Và nhiều bằng khen, kỷ niệm chương khác từ các tổ chức trong nước và quốc tế.

 ST