Năm 968, sau khi dẹp loạn 12 xứ quân, thống nhất quốc gia, Vạn Thắng Vương Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi, xưng là Đại Thắng Minh Hoàng đế, trở thành vị Vua đầu tiên thống nhất đất nước sau 1000 năm Bắc thuộc. Nhà vua đặt tên nước là Đại Cồ Việt, dựng Kinh đô ở Hoa Lư, đặt niên hiệu Thái Bình.

Người có công đánh dẹp loạn 12 sứ quân

Theo tài liệu của Ban Tuyên giáo Trung ương biên soạn, Đinh Tiên Hoàng (tên thật là Đinh Bộ Lĩnh), người làng Đại Hữu, châu Đại Hoàng (nay là thôn Văn Bòng, xã Gia Phương, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình), là con thứ của Thứ sử Đinh Công Trứ (Thứ sử Châu Hoan, kiêm Ngự phiên Đô đốc dưới thời Dương Đình Nghệ và Ngô Quyền); mẹ là Đàm  Thi Thiềm.

Sau khi cha mất, Đinh Bộ Lĩnh cùng mẹ và đám gia nhân về quê Đại Hoàng sinh sống. Uy thế chính trị của cha đã tạo cho cậu thiếu niên Đinh Bộ Lĩnh một vị thế của "con nhà nòi", dòng họ vọng tộc ở châu Đại Hoàng mà không một đứa trẻ nào ở vùng núi rừng này có được.

Đinh Bộ Lĩnh mồ côi cha từ nhỏ, mẹ họ Đàm đưa gia thuộc về quê sinh sống. Vốn con nhà quan tướng lại thường xuyên được gia bộc tài giỏi rèn tập binh thư, võ nghệ, Đinh Bộ Lĩnh tài giỏi ngay từ thuở thiếu niên. Bộ Lĩnh thường tổ chức tập trận, được bạn bè suy tôn làm trưởng. Khi chơi đùa cũng như luyện tập, bạn bè thường làm kiệu khiêng và cầm hoa lau đi hai bên để rước như nghi trượng thiên tử. Nhân dân trong vùng dẫn con em đến theo rất đông rồi lập làm trưởng sách Đào Áo (nay thuộc các xã Gia Hưng, Gia Phú, Liên Sơn, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình).

Đinh Bộ Lĩnh xây dựng lực lượng ngày một lớn mạnh vừa đánh dẹp vừa thu phục các sứ quân khác. Đinh Bộ Lĩnh đánh đến đâu đều thắng dễ như chẻ tre, gọi là Vạn Thắng Vương.

Sau khi Ngô Quyền mất (năm 944), triều đình rối ren, không thể với tay kiểm soát các địa phương xa xôi, Đinh Bộ Lĩnh đã cùng các bạn thân thiết như Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Trịnh Tú, Lưu Cơ (là người cùng quê) cùng chiêu tập quân sỹ, xây dựng căn cứ tại Thung Lau (nay thuộc xã Gia Hưng).

Vốn là một hào kiệt có nhãn quan chính trị sáng suốt, Đinh Bộ Lĩnh sớm nhận ra sự yếu kém của những người kế tục sự nghiệp của Ngô Quyền ở Cổ Loa nên đã liên kết với sứ quân Trần Lãm ở Bố Hải khẩu (vùng Thái Bình ngày nay) để phát triển lực lượng. Trước thanh thế của ông, một trong những sứ quân hùng mạnh nhất khi ấy là Phạm Phòng Át ở Đằng Châu (vùng Hải Dương ngày nay), người đã từng chiếm giữ cả một vùng đông bắc rộng lớn, đã dẫn quân về Hoa Lư hợp sức và được Đinh Bộ Lĩnh phong là thân vệ Đại tướng quân.

Trong khoảng thời gian từ năm 945 đến năm 950, Đinh Bộ Lĩnh đã toàn quyền làm chủ vùng đất Hoa Lư và khu vực xung quanh; sử cũ nói "Từ đây ai cũng sợ phục, phàm đi đánh đến đâu đều dễ như chẻ tre...

Năm 951, lực lượng của Đinh Bộ Lĩnh đã khá mạnh, thanh thế đã nổi khiến Ngô Xương Ngập, Ngô Xương Văn lo sợ, đem quân đến đánh nhưng không thắng phải rút về.

Năm 965, Nam Tấn vương Ngô Xương Văn qua đời, triều đình nhà Ngô do Ngô Quyền sáng lập (năm 939) tại Kinh đô Cổ Loa trở nên cực kỳ hỗn loạn.

Sách Đại Việt sử ký toàn thư chép vào năm 966: "Nam Tấn vương mất, các hùng trưởng đua nhau nổi dậy chiếm quận ấp để tự giữ... Bấy giờ trong nước không có chủ, 12 sứ quân tranh nhau làm trưởng, không ai chịu thống thuộc vào ai".

Tình hình đất nước rối loạn, Đinh Bộ Lĩnh quyết định tiến đánh các sứ quân. Bằng các biện pháp chính trị mềm dẻo - liên kết, hàng phục kết hợp với biện pháp quân sự cứng rắn - chinh phạt, Đinh Bộ Lĩnh đã lần lượt dẹp yên các sứ quân, chấm dứt cuộc "nội loạn" ở giữa thế kỷ X, thu non sông về một mối vào cuối năm 967.

Tài quân sự thao lược của Đinh Bộ Lĩnh là điều không cần phải bàn cãi. Sử gia Lê Văn Hưu đã có lời bình rất xác đáng về ông : “Tiên Hoàng nhờ có tài năng sáng suốt hơn người, dũng cảm mưu lược nhất đời, đương lúc nước Việt ta không có chủ, các hùng trưởng cát cứ, một phen cất quân mà mười hai sứ quân phục hết.”

Tượng Vua Đinh Tiên Hoàng tại đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng, xã Gia Phương, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình.Năm 968,

sau khi dẹp yên loạn 12 sứ quân, thống nhất quốc gia, Vạn Thắng Vương Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi, xưng là Đại Thắng Minh Hoàng đế. Ban đầu, Vua chọn được chỗ đất đẹp ở Đàm Thôn (khu vực hai xã Gia Thắng, Gia Tiến ngày nay), muốn dựng đô ở đó, nhưng vì thế đất chật hẹp lại không có lợi thế về việc phòng thủ, nên đã chọn đóng đô ở Hoa Lư.

Sau khi xưng đế, nhà vua đặt tên nước là Đại Cồ Việt, dựng Kinh đô ở Hoa Lư (xã Trường Yên, huyện Hoa Lư ngày nay), đặt niên hiệu Thái Bình, sáng lập vương triều Đinh (968 - 980).

Vương triều Đinh tuy chỉ tồn tại trong khoảng thời gian 12 năm, nhưng có vị trí đặc biệt và đã đạt được những thành tựu to lớn, rất đáng tự hào trong tiến trình lịch sử dân tộc.

Sử gia Ngô Thì Sĩ đánh giá: "Tiên Hoàng dấy lên từ một người áo vải, một lần nổi lên dẹp được 12 sứ quân. Rồi dựng nước, dựng Kinh đô, đổi niên hiệu, chính ngôi vua. Võ công vang khắp, văn hóa đều đổi mới. Trị vì 3 năm, mới bắt đầu thông hiếu với nhà Tống, điển chương nhà vua, tước trật của quân đội, rất mực đáng khen. Con là Liễn lại được trao chức Quận vương. Sự nghiệp mở mang, có thể nói là rất lớn".

Đại Việt sử ký toàn thư cũng viết: "Vua... dẹp yên các sứ quân, tự lập làm đế, ở ngôi 12 năm... Vua tài năng thông minh hơn người, dũng lược nhất đời, quét sạch các hùng trưởng, nối lại đại thống của Triệu Vũ Đế...." .

Đại sử gia Lê Văn Hưu đánh giá tài năng và công lao to lớn của Đinh Tiên Hoàng thật xác đáng: "Tiên Hoàng tài năng, sáng suốt hơn người, dũng lược nhất đời. Đương lúc nước Việt ta không chủ, các hùng trưởng cát cứ, đánh một cái mà mười hai sứ quân thần phục hết, rồi mở nước đóng đô, đổi xưng Hoàng đế, đặt trăm quan, dựng sáu quân, chế độ gần đủ, chắc là ý trời vì nước Việt ta lại sinh ra bậc Thánh triết để tiếp nối chính thống của Triệu Vương chăng?" (theo Đại Việt sử ký toàn thư).

Nhà nước Đại Cồ Việt ra đời thực sự là một dấu mộc lớn trong tiến trình lịch sử dân tộc. Với việc đặt Quốc hiệu, niên hiệu, xây dựng bộ máy hành chính thống nhất thông suốt từ trên xuống giới, xác định cương thổ, tiến hành đúc tiền đồng, có sự quan tâm đến việc phát triển kinh tế, văn hóa, quân sự…Sự nghiệp tái lập quốc của dân tộc ta đến đây mới chính thức hoàn thành.

Đinh Bộ Lĩnh là người có công đầu và là công lớn nhất trong sự nghiệp vĩ đại này. Chính ông là người đã tạo ra nền tảng thống nhất cho một quốc gia, điều mà trước đây chưa có

Người anh hùng dân tộc mở nền chính thống quốc gia

Đinh Tiên Hoàng là vị anh hùng dân tộc, mở đầu và đặt nền thống nhất quốc gia, bước đầu xây dựng Nhà nước phong kiến Trung ương tập quyền. Để tưởng nhớ công lao vĩ đại của Đinh Tiên Hoàng, sau khi đức vua mất (năm 979), ở kinh thành Hoa Lư, quần thần suy tôn ông là Tiên Hoàng Đế (Hoàng đế đầu tiên).

Đền thờ Vua Đinh (tại xã Trường Yên) được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa đặc biệt; đền thờ tại xã Gia Phương được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Bức Đại Tự “Chính thống thủy” trong đền vua Đinh ở Trường Yên khẳng định, minh chứng cho chân lý đó. “Bậc Đế vương chính thống của nước Việt ta khởi đầu từ đây. Các bậc vua Thánh Đế thần kế tiếp nhau chấn tác sau này cũng đều to rộng theo bài học của triều Đinh”. Đó là “Ý trời sinh ra cho nước Việt ta bậc Thánh nhân sáng suốt để nối tiếp quốc thống” .

st bs admin.hodinh.vn.xuanvinh