Đến làng Ma Coong (Thượng Trạch, Bố Trạch, Quảng Bình), tôi có thắc mắc với già làng Đinh Xon rằng người Vân Kiều thường lấy họ Hồ, tại sao người Ma Coong (một nhánh trong gia đình các dân tộc Bru-Vân Kiều) vùng này lại lấy họ Đinh. Già làng Đinh Xon cười rạng ngời: “Họ Đinh cũng là con cháu Bác Hồ mà. Nhưng việc này phải kể cho có đầu đuôi, ngọn ngành”.

Ông nội của già làng Đinh Xon có tên là Tha In là một người có học. Thời Pháp thuộc, chúng đã đánh chiếm, lập căn cứ ở vùng Thượng Trạch này rồi. Tha In được quân Pháp chỉ định làm trưởng quản, đốc thúc dân làng vác đá từ lòng suối lên xây trạm quan sát ở Đồi Bò (đến nay vẫn còn dấu tích). Tha In thương dân làng và căm tức quân Pháp lắm nhưng vẫn còn sợ cái súng của nó. Sau được cách mạng giác ngộ, Tha In bề ngoài phục vụ quân Pháp nhưng bên trong ngầm ủng hộ cách mạng. Cụ đã cho đứa con trai lớn của mình là Tha Keo theo du kích xã.

Tha Keo sinh năm 1920, vào du kích năm 18 tuổi, đến năm 27 tuổi ông được kết nạp trở thành đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Đội du kích của làng Ma Coong trang bị vũ khí rất thô sơ, phần lớn là dao rựa và cung nỏ. Những mũi tên tẩm thuốc độc rất lợi hại của người Ma Coong khiến quân Pháp vô cùng khiếp sợ. Chất độc này có tên là “thuốc pịt” do một người cùng làng tên là Tà Lịt chế ra. Thuốc ăn vào mồm không sao nhưng ngấm vào máu là chết. Chính vì thế mà người làng có thể chế thuốc ngay trước mắt mà địch cũng không biết. Với thành tích chiến đấu giỏi và cũng là người biết chữ hiếm hoi của làng nên trong suốt 9 năm kháng chiến chống quân Pháp, Tha Keo làm Bí thư chi bộ của xã. Lúc đó xã không có Đảng bộ vì số lượng đảng viên rất ít. 

Năm 1956, Tha Keo được vinh dự bầu làm thanh niên dân tộc tiêu biểu đi đón Bác Hồ về thăm Quảng Bình. Vào thời điểm đó, thông tin liên lạc cũng như đường đi lối lại vô cùng khó khăn, gian khổ, Tha Keo đến Đồng Hới thì Lễ mừng đón Bác đã kết thúc. Đồng bào Vân Kiều nhiều người đã nhận họ Hồ. Sau này, cụ Đinh Keo nói với con cháu rằng: “Họ nào trong đất nước ta nếu cũng yêu nước, ủng hộ cách mạng thì vẫn là con cháu của Cụ Hồ cả. Ta đến muộn, không kịp nhận họ Hồ cùng anh em dân tộc khác, ta xin nhận họ Đinh, theo họ của vua Đinh Bộ Lĩnh nguyện một lòng theo cách mạng giành độc lập, thống nhất cho nước nhà”. Nghe vậy, người trong làng đều lấy họ Đinh mà theo cả.

Già làng Đinh Xon, con cụ Đinh Keo-người mang họ Đinh đầu tiên của người Ma Coong.  

Sau này, cụ Đinh Keo cũng từng được ra Hà Nội chụp ảnh với Bác Hồ, nhưng chiến tranh, bom đạn đã đốt cháy mất bức hình quý giá đó. Những chuyện này già làng Đinh Xon đều chứng kiến. Ông kể: “Làng Ma Coong những năm 1966, 1967 chỉ có khoảng 20 gia đình. Cả làng trốn bom Mỹ trong hang, đến năm 1969 mới trở lại làng và mở lại Lễ hội đập trống sau 3 năm gián đoạn. Tất cả nghi lễ đều do bố tôi duy trì. Cụ nói: Để tục lệ truyền thống của làng không bị đứt. Đến năm 1999, cụ mới truyền lại nghi lễ cho tôi rồi năm sau cụ mất”.

Tôi nhìn tấm ảnh thờ cụ Đinh Keo, mái tóc bạc trắng, gương mặt rạng rỡ, trong lòng cảm phục vô cùng. Không thể tưởng tượng được nơi hang cùng núi thẳm này lại có một con người cách mạng đến thế. Qua câu chuyện, tôi được biết cụ Đinh Keo là người rất hiếu học. Cụ thường thúc ép con cháu học bằng một câu thế này: “Con cháu đảng viên phải đi học làm gương cho dân làng noi theo”. Trong những năm bom đạn bời bời, cụ dắt tay con trai là Đinh Xon đến tận huyện Lệ Thủy để học Trường Thanh niên dân tộc nội trú. Ông Đinh Xon lại có con trai là Đinh Miết tốt nghiệp Trường Đại học Sư phạm Huế rồi trở về làm thầy giáo tại địa phương.

Nhớ cha, già làng Đinh Xon rưng rưng ngấn lệ. Tôi nắm bàn tay chai sần của già làng an ủi: Dòng họ Đinh nhà ta thật xứng đáng con cháu vua Đinh, xứng đáng con cháu Bác Hồ.

Theo qdnd.vn